Dit artikel verscheen eerder op DEGEOGRAAF.com.
Na een decennium vol oorlogen kwam de Balkan na de eeuwwisseling terecht in relatief rustig vaarwater. De afgelopen maanden steken onderhuidse spanningen echter weer de kop op, maar waarom? In dit drieluik wordt de etnische lappendeken van Europa onder de loep genomen. In dit laatste deel wordt er ingegaan op het belang van de Balkan voor Europa: waarom brandt de Europese Unie zijn handen aan een regio waar onrust altijd op de loer ligt?
Sarajevo Film Festival
Er is waarschijnlijk geen slechter moment om in Sarajevo een hotelkamer te vinden dan tijdens het Sarajevo Film Festival. Tot die conclusie kwamen mijn reisgenoot en ik toen we aanbelden bij het Travellers Home Hostel met de vraag of er nog twee bedden vrij waren. Onze auto hadden we, na een lange rit vanuit Mostar, even voor het hostel geparkeerd aan de Sime Milutinovića Sarajlije; een smalle steeg waar je niet meer wegkomt als iemand besluit zijn auto achter de jouwe neer te zetten. En zo geschiedde. ‘I’ll be back in five minutes’, riep de man nog en hij verdween met zijn gezin de stad in. Het zou nog eens drie kwartier duren totdat het stel en hun drie kinderen weer in de Mercedes zaten en wij onze weg konden vervolgen. En dat terwijl een medewerkster van het Travellers Home Hostel slechts een paar seconden nodig had om ons uit te leggen dat alle bedden al waren vergeven.
Markalemarkt
Het festival is al jaren een zegen voor het toerisme in Bosnië en ook deze editie werd de stad weer overladen met bezoekers uit verschillende landen. Maar één blik toeristen per jaar brengt voor de meeste Bosniërs niet genoeg brood op de plank. Ook de roerige jaren 90 zijn de economische situatie in het land niet ten goede gekomen. Dat de oorlog zijn sporen heeft nagelaten, wordt duidelijk bij ons uiteindelijke slaapadres; thuis bij een Bosnische vrouw op loopafstand van het centrum van Sarajevo. Ruim twintig jaar geleden lag haar huis langs de frontlinie van een van de bloederigste oorlogen uit de recente geschiedenis van Europa. Na de eerste aanslag op de Markalemarkt in 1994 was de maat vol en besloot ze met haar zoon naar Duitsland te vluchten.
De kaart van Sarajevo tijdens de Bosnische Oorlog van 1992-1995. Het grijze gebied was in handen van de Servische Republiek, een van de twee entiteiten in Bosnië en Herzegovina.
Ze belandden in Augsburg, waar ze tot het einde van de oorlog zouden blijven. Na de oorlog keren de twee terug en sindsdien verhuurt de vrouw haar huis aan toeristen om rond te komen. De zoon van onze gastvrouw, Enes, reist nog regelmatig op en neer naar Duitsland om vrienden op te zoeken. Het bewijs daarvan staat in zijn paspoort. Dat staat vol met stempels van de Kroatische en Bosnische douane. ‘Eerst had ik een visum nodig om naar Duitsland te reizen. Dat is gelukkig niet meer nodig’, zegt hij. Enes doelt op de afgeschafte visumplicht voor Bosniërs in 2010, als gevolg van de onderhandelingen met de Europese Unie over toetreding. Die onderhandelingen zijn al sinds 2005 aan de gang. In september 2016 zag Bosnië zijn aanvraag eindelijk worden geaccepteerd, maar er gaan waarschijnlijk nog jaren overheen voordat het zich daadwerkelijk EU-lid mag noemen. Dat heeft te maken met het feit dat Bosnië nog heel wat veranderingen zal moeten doorvoeren in de rechtsorde en de economie om aan de Europese standaarden te voldoen. En die veranderingen gaan niet snel genoeg. Het etnisch verdeelde land rijdt in de derde versnelling, waar de Europese Unie toch liever ziet dat het doorschakelt naar de vierde en de vijfde versnelling.
Hoofdpijndossier
Tegelijkertijd lijkt de Europese Unie het lastig te vinden hoe het zich moet opstellen tegenover Bosnië en de andere Balkanlanden in de EU-lidmaatschapskwestie. Niet in de laatste plaats omdat de onderhandelingspositie van de Balkan de afgelopen jaren is veranderd, misschien zelfs verbeterd. Na de oorlogen in de jaren 90 was lidmaatschap voor de Balkan de enige hoop op een beter perspectief. Inmiddels presenteert ook Rusland zich als interessante bondgenoot voor landen in Zuidoost-Europa. En dat werpt zijn vruchten af. Servië heeft al laten doorschemeren dat een koerswijziging richting Rusland altijd tot de mogelijkheden zal behoren als de Europese Unie blijft treuzelen. In NRC Handelsblad staat daarover het volgende: ‘Vučić (de huidige president van Servië) zelf waarschuwt dat juist Europese uitbreidingsmoeheid de stabiliteit op de Balkan bedreigt. „Je hoort de geruchten: ‘de EU wil ons niet.’ En dan zoeken mensen wat anders”’ De Balkanlanden hebben meer opties dan vijftien jaar geleden.
Daarnaast is de Europese Unie na de Brexit en de vluchtelingencrisis niet meer het onfeilbare samenwerkingsverband waar ieder land vanzelfsprekend aan wil deelnemen. De Europese Unie heeft de Balkan te lang laten aanpappen en daardoor groeien de spanningen in de regio. Welke richting de Balkan uiteindelijk op zal bewegen weet niemand, maar de Europese Unie zal alle zeilen bij moeten zetten om van de Balkan geen hoofdpijndossier te maken. De Europese Unie heeft er alle belang bij dat de Balkan stabiel blijft. Niet om de regio een dienst te bewijzen, maar omdat het de vraag is hoeveel crises de Europese Unie nog kan verdragen. Het zal nu eerst het eigen vege lijf moeten redden.