‘Aan uw linkerhand ziet u Noord-Korea’, vertelt Moon droogjes. Moon is de gids van vandaag. Ze staat vooraan in de rijdende tourbus die ons naar de zogenoemde DMZ brengt: de Demilitarized Zone, oftewel de bufferzone tussen Zuid- en Noord-Korea. Alle hoofden draaien naar links, op één na. We kijken over een oneindig lang hek heen langs de snelweg. Daarachter stroomt rivier de Imjin en aan de overkant van de rivier staan huisjes. Noord-Koreaanse huisjes.
Mijn busbuurman mist het verhaal en de huisjes. Hij benut de rit om zijn roes uit te slapen. Veel tijd heeft hij daar niet voor, want de DMZ ligt slechts op een uurtje rijden van Seoul, het startpunt van de tour. Moon vervolgt haar verhaal. Een deel van haar familie woont al meer dan honderd jaar in het noorden; al ver voordat er in de jaren vijftig van de vorige eeuw een oorlog uitbrak en er een grens tussen Noord en Zuid kwam te liggen ter hoogte van de 38ste breedtegraad. Wat een tijdelijke maatregel had moeten zijn, houdt stand tot op de dag van vandaag. En daarom bestaat een deel van de familie van Moon alleen in verhalen.
Statue of Brothers
‘Bijna elke Zuid-Koreaan heeft familie wonen in het noorden’, vertelt Moon. Ze hoopt de socialistische tak van haar familie ooit nog eens te kunnen ontmoeten, want de nieuwsgierigheid is groot. Maar nog veel liever zou ze Noord- en Zuid-Korea zien herenigen. IJdele hoop, zo lijkt het, maar Moon is zeker niet de enige met die gedachte. Want hoewel beide landen formeel nog steeds met elkaar in oorlog zijn, zouden veel Koreanen liever vandaag dan morgen bij elkaar op de koffie gaan.
Dat lijkt tenminste de heersende gedachte bij veel Zuid-Koreanen over hun volksgenoten in het noorden. Zo lees je over hereniging in musea en is de betekenis van monumenten vaak van dezelfde strekking. Zo ook de Statue of Brothers, te zien op de omslagfoto. Het monument is onderdeel van de War Memorial of Korea in Seoul en beeldt twee broers uit. De oudste is een Zuid-Koreaan, de jongste – hangend in de armen van zijn oudere broer – een Noord-Koreaan. Hoe deze ingewikkelde familiesituatie tot stand is gekomen laat ik in het midden.
De Vrijheidsbrug over rivier de Imjin, aan het begin van de DMZ.
De grond onder hun voeten scheurt uiteen: een symbool voor de Koreaanse scheiding. Het verhaal heeft veel weg van een tragedie. Zuid-Korea en Noord-Korea zijn zoals Romeo en Julia. Zonder balkon, maar met gedemilitariseerde zone om de gemoederen te bedaren. Aan de andere kant van het memorialterrein wordt een buitgemaakt Noord-Koreaans wapenarsenaal geshowd als oorlogstrofee. Het moge duidelijk zijn: de Koreaanse Oorlog is er een tussen politieke systemen, niet tussen bevolkingsgroepen.
Kijkdoos Noord-Korea
Terug naar de bus. Mijn brakke buurman wordt wakker. De eerste stop doet hem goed. Niet omdat we bij de Vrijheidsbrug zijn bij het dorp Paju, maar vooral omdat hij veel behoefte heeft aan frisse lucht. De Vrijheidsbrug is het opwarmertje voor wat daarna gaat komen: de Derde Infiltratietunnel. De tunnel is de derde van vier tunnels die de Noord-Koreanen in de jaren zeventig in het geheim groeven om te infiltreren in het zuiden. Zonder succes. De Zuid-Koreanen kregen er lucht van en zetten de tunnels onderwater. Tegenwoordig is de derde tunnel vanaf Zuid-Koreaanse zijde te bezoeken voor sensatiezoekende toeristen zoals ikzelf.
Ter plekke wordt door het betrokken personeel nogal spastisch gedaan, maar dat is ongetwijfeld onderdeel van de tragedie. Je telefoon moet je afgeven en het beveiligingspoortje vormt een vaste prik om te kijken of je geen tweede telefoon achterhoudt. Vervolgens loop je eerst een paar honderd meter schuin naar beneden door een later aangelegde tunnelbuis om uiteindelijk uit te komen bij de daadwerkelijke infiltratietunnel. Het aandeel aanwezige ouderen wordt naarmate je afdaalt steeds kleiner.
Eenmaal beneden loop je door de smalle en grof uitgehouwen tunnel tot je aankomt bij drie opeenvolgende betonnen muren die je ervan weerhouden om door te lopen naar Noord-Korea. Bij de eerste twee is een klein glazen raampje ingebouwd, waardoor je zicht hebt op de derde muur die de grens vormt met Noord-Korea. Alsof je in een kijkdoos kijkt; alleen niet van een huiskamertafereel maar van de strengst bewaakte grens ter wereld.
Pesterijtjes
De derde stop biedt ons vandaag de beste gelegenheid om een glimp op te vangen van Noord-Korea. Niet van onder de grond, maar vanaf uitzichtpunt Dora Observatory. Het platform is uiteraard voorzien van een slogan, om de onrealistische intenties van de Koreanen nog maar eens duidelijk te maken. ‘End of separation, beginning of unification.’ Vanaf de heuvel zien we onder meer twee enorme vlaggenmasten: eentje voorzien van de Zuid-Koreaanse vlag en eentje met de Noord-Koreaanse vlag – die natuurlijk net iets groter is dan de Zuid-Koreaanse. Het is een voorbeeld van de vele pesterijtjes over en weer. Door een verrekijker zien we inwoners van het Noord-Koreaanse Kaesong. Of ze weet hebben van de dagelijkse bespiedingen door toeristen? Ik heb werkelijk geen idee.
Het uitzicht van Dora Obersvatory op Noord-Korea, met Kaesong op de achtergrond.
De Noord-Koreaanse vlaggenmast gefotografeerd door de zoeker van een verrekijker.
In de bus terug naar Seoul wordt druk geappt naar familie en vrienden over de bevindingen van vandaag en worden souvenirs geshowd aan mede-busgenoten. Mijn buurman scoort het nummer van Moon en kijkt vooral daardoor tevreden terug op zijn dag. Ik denk terug aan de Noord-Koreaanse vlaggenmast, die ik binnenkort vanaf de andere kant van de grens zal zien. Morgen pak ik het vliegtuig naar China; de laatste vlucht van deze reis en het begin van een avontuur naar Noord-Korea. Een bizar avontuur, om zo niet alleen een glimp mee te krijgen van Romeo, maar ook van Julia.